Poeh Poeh. Even bijkomen van al het geopolitieke tromgeroffel van afgelopen week hoor. Noord Korea blijft dermate gekke dingen roepen dat nu ook Japan zijn raketverdediging op scherp heeft gezet. Ondertussen kwamen Iran en de P5+1 landen er voor de zoveelste keer weer eens niet uit tijdens besprekingen over het nucleaire programma van Teheran. En dan verkocht Irak ook nog eens een hoeveelheid olie op de internationale markt. What’s new? horen we jullie denken. Irak heeft veel oliereserves dus nogal wiedes dat ze verkopen. Helemaal waar natuurlijk, maar het ging hier niet om een transactie door de centrale regering in Irak. Het was de eigenzinnige autonome Koerdische regio van Irak – die bestuurd wordt door de Kurdistan Regional Government (KRG) –  die afgelopen weekend een eerste vracht ‘eigen’ ruwe olie op de internationale markt verkocht. En dat verandert de (geopolitieke) zaak aanzienlijk.

Het gaat volgens ingewijden om 30.000 ton olie, afkomstig van het Taq Taq veld, met een totale waarde van $22 miljoen. Klein bier in de oliewereld. Maar deze transactie is interessant vanwege een andere reden: de directe verkoop van olie door Koerdisch Irak dreigt het land nog verder te destabiliseren dan nu al het geval is .

Als er één bevolkingsgroep is die heeft geprofiteerd van de Amerikaanse inval van 2003 zijn het wel de Koerden geweest. Bevrijd van de onderdrukking en gewelddadigheden waaronder de bevolking gebukt ging tijdens de heerschappij van Saddam Hoessein, heeft Iraaks Koerdistan autonomie gekregen en zicht ontpopt tot de meest stabiele en veilige regio van het land. De Koerdische samenleving is relatief open, reizen kan zonder problemen door het gebied en zakelijk gezien biedt de regio een palet aan mogelijkheden. Zo bestaan er veel grote plannen voor infrastructuur en is de bouwsector booming.

Belangrijk onderdeel van de Koerdische economie is natuurlijk ook de oliesector. Al langere tijd exporteren de Koerden per dag zo’n 30.000 vaten ruwe olie naar Turkije, met een piek van 109.000 vaten op 4 januari jl. Dat gebeurt vooralsnog vooral met vrachtwagens, maar omdat het op die manier wel erg lang duurt om een grote olietanker vol te krijgen zijn er plannen voor een eigen directe pijpleiding richting Turkije. Op die manier zijn de Koerden niet langer afhankelijk van de bestaande pijpleidingen, die in handen zijn van de centrale regering en waar ooit 1,6 miljoen vaten olie per dag doorheen stroomde. Energie-hongerig Turkije heeft wel oren naar een constante toevoer van Koerdische olie en motiveert Arbil om door te gaan met de plannen. Amerika is op zijn beurt echter fel tegen de komst van de pijpleiding. Washington begrijpt maar al te goed dat het conflict over de verdeling van olie een regelrechte splijtzwam dreigt te worden met mogelijk grote gevolgen voor Irak en de regio. Het land wordt nog altijd geteisterd door sektarisch geweld dat regelmatig gepaard gaat met uiterst dodelijke bomaanslagen, maar is momenteel toch relatief stabiel te noemen – zeker als we de recente geschiedenis in ogenschouw nemen. Een escalatie tussen het Koerdische noorden en de overwegend Arabische rest van het land zou het huidige geweldniveau doen verbleken en Irak mogelijk opnieuw meesleuren in een grote oorlog. Een dergelijk scenario zou de toch al instabiele regio in brand kunnen zetten. Zowel de Koerden en Turkije als de centrale regering spelen dus hoog spel met de huidige gang van zaken.

Alle problemen lijken samen te komen in één stad: Kirkuk. Onder de stad ligt een gigantisch olieveld verscholen, maar omdat het gebied in omstreden gebied ligt ruziën de verschillende bevolkingsgroepen die in de stad leven – christenen, Arabieren, Koerden en Turkmenen – over de vraag wie eigenaar is van de stad en dus van de olie. Kirkuk wordt regelmatig opgeschrikt door bomaanslagen en het sturen van regeringstroepen uit Bagdad richting het gebied heeft de spanningen met de Koerdische veiligheidstroepen – de peshmerga – doen oplaaien. Iedere vergissing of provocatie kan de vlam in de pan doen slaan.

Ondertussen sluiten zowel de Koerden als de centrale regering doodleuk dealtjes met Westerse en Chinese oliereuzen om het kostbare goedje uit de grond te kunnen halen. De KRG heeft op eigen houtje contracten getekend met de het Amerikaanse Exxonmobil en Chevron. Naar eigen zeggen omdat Bagdad zich niet zou houden aan de afspraak 17% van de geraffineerde olieproducten aan de Koerden te laten. De centrale regering beschouwt die contracten echter als illegaal en heeft de maatschappijen gedreigd in de toekomst geen concessies meer aan hen te verlenen. Ondertussen is Bagdad zelf gesprekken aangegaan met BP om een olieveld in – jullie raden het al – Kirkuk te ontwikkelen. Daar doet de KRG vervolgens weer flauw over. En zo ontwikkelt zich langzaamaan een negatieve spiraal die mogelijk zal ontaarden in een nieuw, heftig conflict. Ellende gegarandeerd.

Voorlopig lijken de Koerden de beste papieren te hebben in dit machtsspel. Dat komt vooral door de rol die Turkije speelt. Klinkt nogal paradoxaal, niet? Koerden die floreren door samenwerking met de Turken die in eigen land al jarenlang een bloedig conflict uitvechten met de Koerdische afscheidingsbeweging PKK. Geopolitiek beschouwd is dat echter geen unicum: Turkije kiest voor een strategische en pragmatische lijn. Handel tussen Turkije en Koerdisch Irak bedroeg in 2011 ruim $8 miljard. In plaats van gebruik te maken van militair geweld zet Turkije die afhankelijkheidsrelatie in om, met steun van de KRG-president Barzani, de Koerden in eigen land onder controle te houden. Daarnaast is de Koerdische kwestie voor Turkije nog nijpender geworden door de burgeroorlog in buurland Syrië. Het uitroepen van een wapenstilstand door PKK-leider Öcalan in maart moet dan ook deels in dat licht worden bezien. Die deal helpt zowel de Turken aan stabiliteit als de Iraakse Koerden aan meer samenwerking met de Turken bij het winnen van olie en gas. Er zit echter een addertje onder het gras: waar de Iraakse Koerden dit mogelijk beschouwen als een belangrijke stap op weg naar volledige onafhankelijkheid en een eigen staat – een langgekoesterde droom – zou het wel eens kunnen betekenen dat Arbil de afhankelijkheid van Bagdad inruilt voor een afhankelijkheid van Ankara.

Ondertussen vreest het Westen – maar ook China dat in Irak grote energiebelangen heeft – een nieuwe ronde van instabiliteit waar gezien de al precaire situatie in de regio – denk aan Syrië, Afghanistan – niemand op zit te wachten. Behalve Iran misschien, dat deels garen zou kunnen spinnen bij een blijvend instabiele buur. Het zou de Verenigde Staten dwingen om langer dan gewenst in te zetten op Irak en bovendien de – waarschijnlijk te hoog gegrepen – ambitie om tot 8 miljoen vaten Iraakse olie per dag te komen dwarsbomen. Washington heeft de Turken dan ook al gevraagd hun enthousiasme richting Arbil in te dammen, maar Erdogan lijkt niet genegen daaraan gehoor te gaan geven. Behalve de boel niet te laten escaleren door eigen handelen is er eerlijk gezegd dan ook weinig dat het Westen in dit geval kan uitrichten. Uiteindelijk zullen de Irakezen hier zelf uit moeten zien te komen, goedschiks of kwaadschiks. Gezien de enorme belangen die spelen en het karakter van dit geschil moeten we ernstig rekening blijven houden met dat laatste. [SdV]   
Update: De eerste fallout van de deal tussen de PKK en Turkije tekent zich inmiddels af. PKK-strijders mogen Turkije gewapend verlaten en voegen zich nu bij Iraans- en Syrisch-Koerdische groeperingen. Klassiek waterbedeffect noemen we dat.