Joe! Lente! Bloemetjes, bijtjes, witbiertjes en de spiertjes flexen natuurlijk. Zo ook op het internationaal strategische toneel. Hoewel het sinds 2009 een traditie is, worden Nederlanders toch altijd een beetje zenuwachtig als Rusland weer eens met zijn TU95 Bears het luchtruim uit worden geëscorteerd. Nodig?
Rusland doet zelden iets zonder reden, zeker wanneer het bommenwerpers betreft. Dergelijke lange afstanden leggen de vliegtuigen niet op één tank af, dus (meermalen) tussentijds tanken is nodig. Dit vergt voorbereiding en dergelijke vluchten dienen dan ook wel degelijk een doel. Zo stuurden de Russen enkele fighters richting Japan om even kenbaar te maken hoe ze over het territoriaal gesteggel tussen Japan en bondgenoot China dachten in de Pacific. Enkele uren voor Obama’s State of the Union in diezelfde maand stuurden de Russen eveneens een paar bommenwerpers richting Amerikaans luchtruim bij Guam. Vorig jaar stuurde Putin een paar bommenwerpers op pad als Fourth of July felicitatie aan Obama. Beide incidenten zijn te zien als Russische strategische assertiviteit richting de Amerikanen en hun beleid in de Pacific. Of het gesteggel tussen Amerika en Rusland nu over Europees grondgebied gaat (zoals bij missile defense) of over de Pacific maakt – zo laat Putin hiermee weten – voor de Russen weinig uit.
Terug naar Europa. Nederland heeft openlijk weinig strategische degens te kruisen met Rusland, en over een loslippige ambtenaar van BuZa is nog wel heen te komen. De Russische bommenwerpers verschenen 21 maart in het Nederlandse luchtruim en enkele dagen later op 29 maart in Baltisch luchtruim richting Zweden. De Russen wisten de Zweden tijdens deze vlucht compleet te verrassen en de bommenwerpers werden uiteindelijk door Letland het luchtruim uit begeleid. Uiteraard laten de Russen sindsdien geen moment ongemoeid om de Zweden uit te maken voor militair inferieur. Het liefst nog met referenties aan Abba en alles wat in de Russische cultuur niet direct geassocieerd wordt met mannelijke kracht. Gevolg: stress. Paniek. En misschien toch maar dat NAVO lidmaatschap (wederom te) overwegen.
De vraag wat Rusland toch doet met die bommenwerpers, is hiermee gedeeltelijk beantwoord: mensen worden er nerveus van, gaan er zenuwachtige dingen van doen en zijn hiermee van hun stuk gebracht. Mensen die van hun stuk zijn gebracht, zijn over het algemeen minder sterke strategen. Waarom Nederland? De vluchten zijn niet per se op Nederland gericht: zo namen Britse jagers de taak over van de Nederlandse zodra de TU95s in Brits luchtruim kwam. Het is eerder gericht op de twee blokken van het Westen: zowel de Verenigde Staten als de EU. Onze goede bilaterale contacten, hermitages, bubbeltjes en borreltjes ten spijt: Rusland acht het noodzakelijk om zo nu en dan de spieren te laten zien aan het Westen. Dat Nederland daar toevallig ook ligt, is bijzaak. Het klinkt ironisch voor een land dat verweving van de twee tot kunst heeft verheven: maar zaken en politiek zijn in dit geval twee compleet verschillende dingen.
Kssssst! En zo ziet het eruit: F16 begeleidt Russische TU95 Bear uit Nederlands luchtruim
Waarom moeten de spierballen af en toe worden getoond? In de ogen van Rusland hebben de NAVO en de EU misbruik gemaakt van Ruslands zwakke positie in de jaren ’90. Het land ging toen gebukt onder hyperinflatie en dubieuze privatiseringspraktijken. De voormalige Sovjetstaten zijn volgens de Moskouse lezing van de geschiedenis door het Westen “ingelijfd”. Na de val van de Muur werd hiermee opnieuw bevestigd dat “het product van de Koude Oorlog”, namelijk de NAVO, niet het beste voor heeft met Rusland. Sterker nog: behalve opgericht tegen Rusland is het ook opgericht om de invloed in de regio naar zich toe te trekken.
Toen dezelfde NAVO vervolgens niet schroomde zich te mengen in patriarchale disputen (Georgië, Abchazië) en zelfs in de voormalige satellietstaten Tsjechië en Polen een radar wilde neerzetten, was het hek van de dam. In 2008 vielen geregeld de term ‘Tweede Koude Oorlog’, zeker nadat toenmalig secretaris-generaal Jaap de Hoop-Scheffer opmerkte dat Oekraïens en Georgisch lidmaatschap geen kwestie van ‘of’ maar van ‘wanneer’ was. Voor Rusland een bevestiging dat de NAVO 22 jaar na de Val van de Muur haar invloedssfeer wil uitbreiden in de regio ten koste van Rusland. Anno 2013 proberen de EU en de NAVO dit volgens de Russen met name via de Kaukasus.
Waar Oekraïne staat is sinds 2010 met het aantreden van een nieuwe pro-Russische regering wel duidelijk: het eerste wapenfeit van de Oekraïense president Viktor Yanukovych was het schrappen van een NAVO-lidmaatschap van de politieke agenda en een strategische energie-asset van het land cadeau doen aan Gazprom. Waar Georgië staat is eveneens helder: het land zegt niets toe, maar ook niets af. Deze typerende Eurazische kat uit de boom-politiek kon rekenen op een evenzo typerende Europese reactie. In oktober 2011 riep Sarkozy tijdens een bezoek aan Georgië dat ‘de deur naar de Europese Unie open staat’ en besloot tegelijkertijd Rusland openlijk te beschuldigen van het ‘niet naleven van het staakt-het-vuren’. Datzelfde jaar maakte EU-Vertegenwoordiger Ashton een tripje naar de Kaukasus om te spreken over samenwerking en (uiteraard) het belang van mensenrechten. De NAVO ‘verdiepte’ haar partnerschappen met Armenië, Azerbeidzjan en (jawel) Georgië in september vorig jaar. Het Europees Parlement riep op tot nauwere banden met de Kaukasus begin dit jaar.
Dergelijke tripjes laten niet alleen commitment zien aan de regio, maar tegelijkertijd ook aan Moskou. Hier worden dergelijke partnerschappen vertaald naar een poging van zowel de NAVO als de EU om stap voor stap invloed en macht te consolideren. Putin zal dit nooit accepteren: dankzij hem heeft Rusland de trots hervonden die in de jaren ’90 zo snel verloren is gegaan. Putin wil het vergroten van de invloedssfeer van de NAVO en de EU met het toetreden van de voormalige Sovjet-staten begin vorig decennium als een incident. Als iets wat alleen kon gebeuren toen Rusland er op alle fronten slechter voorstond dan nu.
Om er zeker van te zijn dat Westerse landen niet te veel praatjes krijgen, besloot Putin in 2007 om de TU95’s weer in te zetten voor langeafstandspatrouilles. Het strategisch inzetten van dergelijke patrouilles is precies wat Putin sinds 2007 doet en zal blijven doen zolang hij premier of president is. De EU treedt als een blok op in de Kaukasus en zal dus door Rusland ook als zodoende worden aangesproken. Het betreden van Nederland luchtruim is niet per se gericht op Nederland maar op Europa. Op dit soort momenten wordt pijnlijk duidelijk hoe slecht Europa in staat is om een strategische positie ook daadwerkelijk op te eisen. Hoewel de Russische patrouilles gericht zijn op de allianties (NAVO en/of EU), zijn het juist primair de natiestaten die reageren. Putin weet dit en wordt hierin gesterkt doordat eerdere pogingen om Rusland gezamenlijk te raken waar het pijn zou doen chronisch mislukten. Waarom? Omdat deze initiatieven zaken op de verkeerde momenten mengen met politiek en als het moment daar is er geen shared interest bestaat tussen de Europese natiestaten onderling. Door op te treden als Europa maar, na Russische reactie, vervolgens te reageren als natiestaat is asymmetrisch en bevestigt gebrek aan visie en strategie. Dit is een zwakte en Rusland ruikt deze van mijlenver. Nu Europa/Nederland* nog. [DK]
*doorhalen wat niet van toepassing is
Stukje Duiding 
Bedankt weer, voor het goede stukje Duiding. Wijze waarop Rusland toont dat het nog steeds invloed wilt uit oefeningen richten het westen uit zich inderdaad onder andere in deze minutieuze prikacties. Ze zeggen eigenlijk niet veel, enkel wat over de arm en commitment welke Rusland hebben. Met Putin aan de macht zijn dergelijke acties ook niet echt verassend te noemen., De groeiende assertiviteit is ook al opgevallen in de strategische monitor 2013 van HCSS. De herverkiezing van Putin wordt in dit schrijven aangeduid als een van de belangrijkste tekenen dat opkomende landen hun toenemende macht steeds assertiever aanwenden om belangen veilig te stellen, via bijvoorbeeld de gas verdeling, diplomatie en de Bears.
Overigens zien we wel steeds meer dat er Europa gaat samenwerking in de luchtruim bewaking. Zo helpen we de Baltische staten zo nu en dan (http://www.defensie.nl/actueel/nieuws/2013/03/11/46203756/Nederlandse_luchtmacht_bewaakt_Baltisch_luchtruim_in_2017) en willen we vooralsnog binnen de Benelux op dit gebied meer gaan samenwerken (http://nos.nl/artikel/476875-meer-samenwerking-beneluxlegers.html). Ik verwacht dan ook dat dit, op deze beperkte schaal, terug gaat komen in de nieuwe strategische visie. Op grotere schaal zien we in het kader van luchtverdediging nog steeds de zeer intensieve Europese-Amerikaanse samenwerking, of in ieder geval de intenties. Dit gaat dan wel hoofdzakelijk om ballistische raketverdediging maar een SM-3 is ook prima in staat een Bear uit de lucht te halen.
Ik zeg Mathias Rust! En ff bedenken dat de Russisch luchtruimverdediging en luchtmacht
lang niet meer zijn wat het toen waren….
Thnx! Ben er van overtuigd dat Rusland zwakte ruikt, maar kracht waardeert. Daarom lijkt het me een goed plan om misschien ook eens met de Marine een mooie oefening bij Noorwegen te houden. 😉
Ik denk niet dat Rusland assertiever is geworden: is een typisch Eurocentrische kijk op de wereld om zoiets vast te stellen m.i. Zoals alle Russische leiders probeert Putin waar mogelijk macht te consolideren. Dat is hoe Rusland rolt. Altijd al gedaan en zullen ze ook blijven doen. Het is eerder dat met de heroriëntatie van de Amerikanen op de Pacific, het pijnlijk duidelijk begint te worden wat voor verdwaalde weesjes we eigenlijk hier zijn op het continent. Onder Jeltsin was Rusland redelijk (understatement) assertief tijdens de Joegoslavische burgeroorlog en in 2008 had Putin nl. ook al aardige praatjes, toen beschuldigde hij zelfs de VS van het orkestreren van de Georgische oorlog. Het is gewoon zo dat wij in Europa die praatjes niet gewend zijn en niet zo goed weten wat we er mee aanmoeten, laat staan hoe er op te reageren. Normaal stond namelijk altijd Amerika achter wiens rug de Europese landen konden schuilen als Rusland weer eens niet blij was met het Westen.
Door de Amerikaanse aanwezigheid konden we het ons veroorloven om 70 jaar naar de navel te staren en een beetje instituties in elkaar te timmeren. Er is nooit een strategisch Europees beleid of een sterk strategisch Nederlands beleid voor Rusland en de Kaukasus opgesteld omdat we eigenlijk niet hoefden: freeriden zijn we altijd vrij goed in geweest.
Nu is dat feestje afgelopen en ziet Rusland (maar ook China) de kans schoon.
Ik denk nog steeds dat Rusland assertiever geworden is. Dit heeft zich ingezet na 7 oktober 2001 toen Amerika zijn grote oorlog op Terror begon. Deze pre-occupation laat een soort machtsvacuüm achter op het “speelveld” Europa. Nu 2014 in zicht is en het Midden Oosten vooralsnog minder aandacht krijgt stapt US zoals hun defense act 2012 zegt ri het verre oosten. Europa is nu vooral druk bezig met zichzelf, maar dan op Economisch gebied. Zoveel uitlatingen op het internationale toneel hebben we niet meer (Mali….). We moeten ons huishoudboekje op orde brengen ipv de voordeur sluiten, of een gracht om het huis leggen. Rusland klopt nu gewoon op de deur, omdat het kan. En omdat ze het willen. Dus ja, Europa is geen eenheid en heeft geen gezamenlijk beleid. Maar enkel door assertiever te zijn kan je dit uitbuiten. Dat dit Eurocentrisch is… ja. Ik denk het wel. Ik zie Rusland ook als een Europese uitdaging. Ik zie China als een Amerikaanse uitdaging.
Mwoah…ik denk dat zowel de Amerikanen als de Europeanen flink hoofdpijn kregen van Rusland : ook onder Putin over de Kosovo oorlog en de nasleep er van. De zweep over de oligarchen in eigen land weerhield hem er niet van om in zijn eerste termijn al flink uit te halen. Ik denk juist dat deze assertiviteit voorheen vooral door bondgenootschap werd ‘gefilterd’. Ben het zeker met je eens dat Rusland een Europees dingetje is, alleen denk ik dat (zoals Duitse terugtrekking uit Nabucco laat zien) het ieder voor zich is. Waar ik me dan zorgen om maak is dat Nederland (nog minder dan Europa) niet gewend is aan machtspolitiek en hier heel knullig mee om zal gaan. Hopelijk wordt ook in dit geval onder druk alles vloeibaar.
Misschien moeten we het zien als kans. Net zo als de economische crisis een kans is voor meer Europese eenheid… Nu is het echter niet het geval met GB die uit de EU wilt, Zuid-Europa dat faalt. Genoeg wensdenken. Het identificeren van gezamenlijke vitale belangen, de concrete en reële dreiging daarop en een strategie om deze te pareren kan een zeer bindende factor hebben. Nederland uit zich in Europa aardig op economisch vlak, op machtspolitiek moet het echter wel iemand hebben dat achter hem staat, logisch ook. Nederland is meer een mediating rol gewend, de rust bewaren, rust is goed voor de handel namelijk:). Dat is onze cultuur, dus ik niet dat wij ooit een voortrekkersrol gaan hebben, zelf assertief zijn. Is ook niet echt geloofwaardig. Als je dwangpolitiek wilt doen moet je geloofwaardig zijn, gecommitteerd zijn om het uit te voeren maar ook de capaciteit hebben om het uit te voeren. Anders ben je niet alleen de hond die blaft en niet bijt maar eerder de hond die blaft en gaan tanden heeft. Maar die tanden gaat Amerika in ieder geval niet meer geven.
Wat voor feitelijke dreiging gaat er nu nog uit van dit soort bommenwerpers? Ze zijn kwa snelheid en wendbaarheid toch geen partij voor een F16 of andere jager?
Het probleem voor het bepalen van een strategisch beleid heeft er voor een deel mee te maken dat de drie landen, Duitsland, Frankrijk en UK, die dat initiatief zouden moeten nemen, allemaal hun eigen specifieke belangen en strategische visies hebben. Frankrijk ziet nog altijd (Noord-) Afrika als de achtertuin, UK vertrouwt op de Angelsaksische reflex en voordat Duitsland een zelfstandige militair-strategische politiek gaat ontwikkelen moet WOII uit het collectieve Europese geheugen zijn verdwenen.
Blijven over de Scandinavische landen, die allemaal bang zijn voor een dominium maris Baltici van Rusland maar daar weinig tegenover durven/willen stellen en leunen op art 5 Navo verdrag; Polen dat panisch is voor de Russen en daarom als 51e staat van de VS optreedt; en de Benelux en de rest, die maar wat meehobbelen.
Een Europees strategisch beleid kan pas serieus vorm krijgen als Frankrijk daar het initiatief voor zal nemen. Voor Duitsland zal dat nog altijd een brug te ver zijn en een gezamenlijk Europees beleid zal denk ik niet iets zijn waar de Britten actief aan mee zullen werken. En zelfs als een Europees strategisch beleid van de grond komt, zie ik geen andere strategie dan een terugkeer naar de tijd van spheres of influence, waarbij we weer in de 19e eeuw terecht zijn gekomen. Eerlijk gezegd denk ik niet dat Europa dan de illusie moet hebben te kunnen dicteren hoe Rusland in zijn achtertuin moet opereren, tenzij we op Charges van de Lichte Brigade zitten te wachten ( http://en.wikipedia.org/wiki/Charge_of_the_Light_Brigade ).
Daarbij is de realiteit nou eenmaal dat Europa er voor nu zwak voorstaat op economisch en politiek gebied. We maken een bijzonder diepe economische crisis mee waar nog geen einde van in zicht is, er is geen sterk leiderschap in Frankrijk, de Britten zullen ongetwijfeld een nog eurosceptischer koers inslaan en Zuid-Europa is bijna terminaal. Tegen dat licht moet Europa, en zeker een klein land als Nederland, nou eenmaal weinig illusies koesteren.
In uw streven naar luchtigheid heeft u in dit artikel een ‘kleine’ fout gemaakt. U schrijft tot twee keer toe dat de Bears zich in het *Nederlandse luchtruim* bevonden. Dat is onjuist. Bij deze patrouillevluchten komen de toestellen om Noorwegen heen, vliegen een stuk naar het zuiden en maken dan bijvoorbeeld een rondje rond Groot-Brittannië alvorens huiswaarts te keren. De toestellen blijven daarbij steeds in het internationale luchtruim. Dat is niet verboden. Het zou wel beleefd zijn als ze zich via de radio even zouden aanmelden, maar dat is ook niet verplicht.
Doel van deze vluchten is naar alle waarschijnlijkheid de Westerse radarsignalen en reactietijd te monitoren, naast het door u genoemde vlagvertoon.
V.w.b. het luchtruim: de NAVO-landen hebben het luchtruim rond de lidstaten verdeeld in ‘verantwoordelijkheidsgebieden’ die zich in het internationale luchtruim bevinden. Zo zullen bij dit soort Bear-vluchten achtereenvolgens de Noorse, Deense, Duitse, Nederlandse en Britse luchtmachten ‘aanslaan’ en twee of meer jachtvliegtuigen naar de Bears sturen om de staartnummers te noteren, een fotootje te maken en even te wuiven naar hun Russische collega’s.
Dus nogmaals: Rusland schendt bij deze vluchten nooit het *Nederlandse luchtruim*.
Hans de Vreij
journalist
Zie ook http://www.defensie.nl/nationale_taken/verdediging_nederlands_luchtruim/
Klopt als een zwerende vinger, “verantwoordingsgebied” is de (juridisch) correcte term – in de kern gaat dit stuk over de strategie en tactiek vanuit Russisch en Europees oogpunt. In dergelijke constellaties wordt wel vaker gesproken in veralgemeniseerde termen, bijv. “boven Nederland” (zie ook artikel van dr. Marcel de Haas), maar het is altijd goed om de zaak aan te scherpen.
Overigens zo stellig neerzetten dat de dat Russen “nooit” NL luchtruim schenden is natuurlijk onzin: zoals minDef naar aanleiding van Kamervragen van lid Van Bommel op 18 februari 2011 al aangaf: “Een klein deel van deze vluchten wordt uitgevoerd boven de Noordzee. Het betreft zowel aangekondigde als onaangekondigde vluchten. Exacte gegevens over aantallen,
posities en de acties die door de Navo zijn genomen, zijn gerubriceerd.” Maar mocht je toevallig de gerubriceerde documenten hebben waarin wordt bevestigd dat de Russen zich altijd heel liev en netjes hebben gedragen: stukjeduiding@gmail.com.
*Zucht* (vwb citaat MinDef): de Noordzee is nou precies die hele grote plas water waarvan zowel het oppervlakte als het luchtruim grotendeels onder de definitie ‘internationale wateren/internationaal luchtruim’ vallen. In dat gebied mag iedereen (Russen, Eskimo’s, Lappen, Amerikanen) doen en laten wat ze willen zolang ze zich maar aan het UNCLOS houden (behalve de VS want die doen niet aan dat verdrag mee). Op het moment dat een Bear het *Nederlandse* luchtruim binnenvliegt en een rondje boven de Waddenzee maakt, tja, dan zou ik ook Kamervragen stellen;)
In de ogen van Rusland hebben de NAVO en de EU misbruik gemaakt van Ruslands zwakke positie in de jaren ’90.[-] [-] Voor Rusland een bevestiging dat de NAVO 22 jaar na de Val van de Muur haar invloedssfeer wil uitbreiden in de regio ten koste van Rusland. Anno 2013 proberen de EU en de NAVO dit volgens de Russen met name via de Kaukasus.
Daar hebben de Russen wel een punt mee. Ik denk alleen niet dat de NAVO, en met name de EU, aan invloeduitbreiding doen om de Russen te zieken, maar vooral om de grootheidswaan en machtshonger van uitbreiding bewerkstelligende politici en ambitieuze EU-ambtenaren te stillen. 1 juli gaat Kroatie tot de EU toetreden, het 28e lid. Joepie. Wat gaat worden? Verse ‘Polen’? Nieuwe ‘Bulgaarse toestanden’?
Begrijp me niet verkeerd, als ik één land het beste gun, is het Polen wel. Een land dat de vorige eeuw meervoudig genaaid en verraden werd door haar buren en zogenaamde vrienden. Het werden/worden geen rot-Polen of graai-Bulgaren omdat het van nature rot-Polen en graai-Bulgaren zijn, maar omdat de EU-besluitvorming en (landelijke) regelgeving de voorwaarden voor de misstanden heeft gecreerd. De EU bindt haar bevolkingen niet, de EU zet ze tegen elkaar op. Wat we met vakanties en zakendoen aan onderlinge vriendschap en begrip hebben gewonnen de laatste decennia, breekt Brussel af. Waar in Den Haag “Ja” tegen geknikt wordt. Dit terzijde.
Los van alle praktische e.a. bezwaren die er tegen de snelle uitbreiding van de EU en-of NATO bestaan, rekening houden met al-dan-niet reële percepties in Moskou inzake deze ontwikkelingen lijkt me wijsheid.
Hal schreef in de comments,
Het probleem voor het bepalen van een strategisch beleid heeft er voor een deel mee te maken dat de drie landen, Duitsland, Frankrijk en UK, die dat initiatief zouden moeten nemen, allemaal hun eigen specifieke belangen en strategische visies hebben.
Reden te meer om -zeker vanuit het kleine Den Haag- voorzichtig te zijn qua ambities of het steun verlenen aan ambities van EU/NAVO-partnerlanden. Al was het maar omdat we geen vuist meer hebben om mee op tafel te slaan mocht dit noodzakelijk of gepast zijn. Bepleit ik nu een soort neutraliteitspolitiek a la de periode tot 1940? Nee. Althans, niet nationaal. Wel binnen de NAVO/EU. Trap niet op tenen als dit niet hoeft. Wees realistisch in je ambitieniveau en -zeker niet in de laatste plaats- wees voorzichtig wie je tot (nieuwe) partners/vrienden kiest.
Pingback: StukjeDuiding presenteert: De Schaal van Bassie | Stukje Duiding
Pingback: Jerry! Jerry! Jerry! Bootjesbotsen in de Baltische Zee | Stukje Duiding