Donderdag besloot de Amerikaanse president Obama dat het mooi was geweest met de humanitaire ramp die zich voltrok in de Sinjar-gebergten. Naar schatting bevinden zich tussen de 15.000 en 30.000 vluchtelingen boven op diverse toppen in een poging te vluchten van IS-troepen. De Amerikaanse interventie, en in principe deel drie in de serie van Amerikaanse Golfoorlogen, is er een die ‘de juiste’ lijkt vanuit een humanitair perspectief. Uiteindelijk kan deze keuze echter meer dan minder levens gaan kosten.

Olie & dubbele maten
De kans bestaat dat Arabieren deze Westerse interventie (het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk hebben namelijk ook plannen aan te sluiten) gaan zien als het zoveelste bewijs dat een Arabisch leven geen enkele waarde heeft in het Westen. Assad heeft jarenlang zijn eigen bevolking mogen uitmoorden, rode lijnen overschreden door zelfs chemische wapens te gebruiken – maar geen enkel Westers land durfde een humanitaire interventie aan. Nu er enkele duizenden (christelijke) Koerden vast zitten op een berg, komt de coalitie binnen enkele dagen in actie, zo is het idee. Het zal daarnaast het Arabisch discours van een clash tussen religies alleen maar aanwakkeren, eentje waar onder meer de financierende staten (zoals Saudi-Arabië) dol op zijn.

Ten tweede zal volgens veel Arabieren nogmaals worden bevestigd dat olie het zwakke punt is van het Westen: net zoals in 2003 toen de Amerikaanse troepen zich haastten om het ministerie van olie te bezetten, maar niet veel leken te geven om de Mesopotamische schatten en cultureel erfgoed wat met de grond gelijk werd gemaakt, zijn de Amerikanen er ook in 2014 snel bij om de olieproductie in ieder geval op peil te houden. Op Koerdisch grondgebied zijn er namelijk producerende olievelden. Aangezien IS al een aanzienlijk gedeelte van cruciale wegen en olievelden in Syrië bezit (ook mede dankzij Westerse bedrijven die hier gebruik van willen maken) en zo zichzelf financiert, is het onwenselijk dat zij ook de Enil-velden in handen krijgen. Zeker aangezien het Iraakse leger tot nu toe geen enkele succesvolle tegenaanval heeft weten uit te voeren. Ondertussen lopen strijders van onder andere al Nusra en Ahrar al Sham vaak over naar IS omdat zij moegestreden zijn van een twee fronten oorlog tussen Assad en IS in.

Gisteravond bleek ook waarom het Iraakse leger geen tegenaanval uitvoerde tegen IS: Maliki had zijn troepen dringend nodig voor een poging zijn macht te consolideren middels een soort militaire coup, gisteren in Bagdad. Rond middernacht kwam hij met een verrassingsspeech waarin hij het volk liet weten vooral niet van plan te zijn af te treden. De Amerikanen hebben hier meerdere malen op aan gedrongen omdat zij niet zien dat een sji’itische president een succesvolle coalitie tegen IS zou kunnen bouwen in Irak. Troepen trouw aan Maliki zouden belangrijke regeringsgebouwen, wegen, bruggen en het internationale vliegveld hebben bezet. Momenteel heeft hij zich verschanst in de hoofdstad, terwijl de Amerikanen premier Masum steunen.

Legacy building
Politiek gezien lijkt de interventie van Obama vooral gebaseerd op binnenlandse overwegingen in plaats van op buitenlandse. Zo zit Obama in zijn tweede termijn en weet zeker niet herkozen te zullen worden: veel presidenten zijn dan meer vatbaar om keuzes te maken die zijn geredeneerd uit een ‘hoe zal ik herinnerd worden’-perspectief. Dit staat ook wel bekend als de neiging tot legacy building. Vanwege de erfenis van Bush en het framen van de oorlog in Irak als ‘a war of choice’, is Obama altijd voorzichtig geweest niet in dezelfde val te stappen en heeft ten alle tijden een grondoorlog willen vermijden. Een korte humanitaire actie waarbij omsingelde vluchtelingen worden gered van een stel koppensnellende en kinderbegravende religieuze gekken doet het tenslotte goed bij de achterban: zowel de Republikeinse als de Democratische. Obama zijn approval rates konden na de interventie dan ook rekenen op een lichte stijging. Tegelijkertijd valt er, uit het oogpunt van nationaal belang, wel iets te zeggen voor het veilig stellen van de eigen personeel en energiebronnen.

Strategisch gezien liggen de zaken toch even anders. Dit komt met name door het window dressen van interventies als ‘humanitaire acties’. Door elke interventie in het Midden-Oosten weg te zetten als een ‘humanitaire interventie’, of ‘responsibility to protect’ te pas en te onpas aan te halen, heeft het Westen zichzelf al vaker in de voet geschoten. Zo bleek het in de praktijk vaker te gaan om andere zaken dan het beschermen van de lokale burgerbevolking. Of het nou ging om een ordinaire regime change (Libië, Irak) of het bestrijden van Al-Kaida (Somalië, Afghanistan), de praktijk doet de vraag rijzen of de situatie voor burgers aldaar nou zoveel veiliger is geworden. Met het uitblijven van een interventie in Syrië blijkt dat militaire actie uit humanitaire overwegingen vooral onderhevig is aan politieke overwegingen. Uiteraard is dit te begrijpen, het klinkt nog altijd heldhaftiger om je soldaten op pad te sturen om onschuldige burgers uit de klauwen van geweldenaren te redden dan dat je toegeeft dat het gaat om het veilig stellen van je oliebronnen.

In feite is deze interventie een extra stap binnen het wespennest wat het Midden-Oosten onderhand is geworden. Zo is het onmogelijk om IS ‘weg te bombarderen’ zonder meteen ook een aanzienlijk deel van burgerbevolking mee te nemen. De IS is alleen uit te bannen (als dat überhaupt het idee is) door een grondoorlog: dat zou een conflict betekenen waar de Westerse landen politiek gezien (laat staan materieel) niet erg op zitten te wachten.

Schizofreen beleid
Hiermee dient deze interventie in feite drie doelen (1) het moreel witwassen van Obama’s geweten die humanitair niet wilde optreden in Syrië; (2) de angel in ieder geval tijdelijk uit de oprukking van ISIS halen; en (3) het tijdelijk zeker stellen van eigen personeel en energiebronnen. Met nadruk op tijdelijk want als Amerika (en het Westen in zijn geheel) de energiebronnen echt wilt zekerstellen, is het wellicht een idee om met onze ‘vrienden’ (Saudi-Arabië, Qatar en Turkije), die tegelijkertijd niet geheel toevallig mede-financierders zijn van IS of op de groepering op zijn minst faciliteren, om de tafel te gaan zitten voor een stevig gesprek.

Hoeft geen soldaat aan te pas te komen, maar soms is het nu eenmaal gemakkelijker om soldaten te sturen dan om de directe diplomatieke confrontatie aan te gaan. Dit maakt het Westers buitenlands beleid een beetje meer schizofreen dan het al was. [Dieuwertje Kuijpers]