Hoe graag president Obama het ook wil, hij blijkt maar niet van de oorlog in Irak af te komen. Vorige week schoten de Amerikanen Koerdische Peshmerga-strijders te hulp met luchtsteun om het oprukkende Islamic State (IS) een halt toe te roepen. Uiteindelijk zullen luchtaanvallen echter niet genoeg zijn om de radicale islamitische groeperingen daadwerkelijk in het defensief te dwingen. De roep om grondtroepen te sturen zwelt daarom alweer aan. Maar er is een andere, veel minder gehoorde optie beschikbaar: de landen in de regio ditmaal zelf de kolen uit het vuur laten halen. Vandaag in deel 2 van onze Golf-galore serie waarom dat een goed idee is.

Luchtaanvallen: effectief maar beperkt
Misschien was men in het Witte Huis geschrokken van het gemak waarmee de hoog aangeschreven Koerdische Peshmerga-troepen opzij werden gezet door IS-strijders. Met het zoveelste offensief kwam Erbil, de hoofdstad van Iraaks-Koerdistan, in het bereik van de islamisten. Naast het feit dat er Amerikaanse functionarissen in Erbil verblijven zou de inname van de stad door IS het gebied dat zij controleren nog verder uitbreiden. Dat zou de opties om de groepering terug te dringen verder hebben verkleind. Misschien gaf de situatie van de duizenden gevluchte yezidi’s die in de val zaten in het Sinjar-gebergte de doorslag. Waarschijnlijk is het een combinatie geweest van beide zaken die Obama ertoe deed besluiten voor het eerst sinds 2011 luchtaanvallen uit te voeren in Irak. Met onder andere F/A-18’s van de Amerikaanse marine werden IS-stellingen onder vuur genomen.

De Amerikaanse aanval bewees weer eens hoe effectief beperkte, maar gerichte luchtaanvallen kunnen zijn bij het stuiten van een vijandige opmars. IS-strijders zijn voorlopig een soepele toegang tot Erbil en het Sinjar-gebergte ontnomen. Tegelijkertijd zal het niet veel meer effect hebben dan dat: luchtaanvallen alleen zullen IS niet in het defensief dwingen, laat staan uitschakelen. Gerichte luchtaanvallen zijn effectief, maar beperkt. De Amerikanen erkennen dat ook. Overigens weerhoudt dat SGP-politicus Roelof Bisschop er niet van te pleiten voor een Nederlandse bijdrage in de vorm van F-16’s.

Boots on the ground?
Er zijn ook al geluiden te horen die verder gaan dan alleen het bombarderen vanuit de lucht. Go big or go home, kopt het gerenommeerde tijdschrift Foreign Affairs vandaag. De auteur van het artikel stelt dat er veel meer nodig is dan een paar beperkte bombardementen en dat IS-bolwerken moeten worden aangevallen met reguliere grondtroepen. Ook voorziet hij een belangrijke rol voor Amerikaanse speciale eenheden die samen met de Britten erg effectief waren tijdens de surge in 2006-2007. Datzelfde werd gisteren in een ander artikel op Foreign Affairs ook al bepleit. Anderen spreken over een inzet van 10.000-15.000 grondtroepen die nodig zijn om IS terug te dringen.

We hebben het hier dus over boots on the ground en daarmee een grootschalige terugkeer van Amerikaanse militaire eenheden naar Irak. Dat is, op zijn zachtst gezegd, niet de grootste droom van Obama. Het heeft er alle schijn van dat het besef begint door te dringen dat de president zijn troepen in 2011 te snel uit deze ‘ongewenste oorlog’ heeft weggehaald. Politiek was dat op dat moment opportuun, maar Obama lijkt te worden ingehaald door de realiteit en diezelfde politiek duwt hem nu in de richting van een militaire terugkeer naar Irak.

Verzoening
De vraag is of teruggaan en grootschalig militair ingrijpen inderdaad de beste – of zelfs enige – optie is. Tot nu toe lijken Obama’s keuzes, gezien de context waarmee hij te maken heeft, goed uit te pakken. Hij heeft zijn hoofd koel gehouden en lang gewacht met ingrijpen. Volgens sommigen te lang, maar dat gaf hem wel de ruimte de druk op te voeren om politieke concessies in Bagdad af te dwingen. Hoewel al-Maliki nog niet is opgestapt, dat ook niet van plan is en een politieke crisis nog altijd dreigt, is Haider al-Abadi inmiddels wel naar voren geschoven als zijn mogelijke vervanger. Ook Iran en Saoedi-Arabië hebben hun steun in al-Abadi uitgesproken. Hoewel het meer vergt dan een nieuwe premier wordt daarmee wel de deur op een kier gezet richting verzoening tussen verschillende bevolkingsgroepen in Irak. Al-Abadi is veel minder omstreden dan Maliki, die zijn eigen sjiitische achterban ten koste van soennieten onevenredig heeft bevoordeeld. Hoewel verzoening een belangrijke voedingsbodem voor ongenoegen weg kan nemen, zal het niet genoeg zijn om IS te decimeren.

Proxy-oorlog
Dus toch maar grondtroepen sturen dan? Die optie, mits agressief gehanteerd, zou IS zeker kunnen verzwakken. Toch is het maar de vraag hoe duurzaam die oplossing zou zijn. Tenzij de Amerikanen wederom erg lang aanwezig willen blijven in Irak – reken daar maar niet op – is het onwaarschijnlijk dat het de problemen in het land op duurzame wijze weg zal kunnen nemen. Bovendien zouden wederom honderden, zo niet duizenden Amerikaanse troepen sneuvelen in de gevechten tegen nietsontziende strijders. Nog grotere aantallen zullen terugkeren met psychische klachten.

Een duurzame oplossing voor Irak kan alleen tot stand komen als regionale grootmachten hun gewicht erachter zetten. Tot nu toe zijn landen als Iran, Turkije en Saoedi-Arabië echter eerder aanstichter van het geweld dan stabiliserende factoren. NAVO-lid Turkije faciliteert al geruime tijd rebellen die in Syrië meestrijden door de grens met Syrië bewust voor hen open te zetten. Uiteindelijk is dat één van de oorzaken geweest van het intensiveren van het conflict tussen Assad en opstandelingen en het uitgroeien van IS tot dominante speler. Ook Saoedi-Arabië steunt islamitische strijders tegen Assad, onder andere door hen te financieren. Hetzelfde beleid wordt gevoerd door Koeweit en Qatar. Nu IS aan kracht heeft gewonnen haalt het zijn inkomsten vooral uit de verkoop van olie en andere praktijken, maar de constante stroom aan financiële middelen uit deze landen heeft de groepering in het begin wel momentum gegeven. Daardoor heeft IS nu ook voet aan de grond gekregen in Irak.

Vanuit Iran komt juist steun voor Assad en in Irak voeren de machthebbers in Teheran een destabiliserende verdeel-en-heers politiek. Het is mede aan Iran te wijten dat al-Maliki zijn destructieve politieke koers zo lang heeft kunnen varen. Enerzijds omdat Iran graag sjiitische geestverwanten aan de macht ziet bij de buren, anderzijds om de historische aartsvijand Irak relatief zwak te houden. Iran wil regionaal de baas kunnen spelen. Saoedi-Arabië, die de acties van Iran angstvallig in de gaten houdt, heeft eveneens weinig gedaan om de situatie in Irak te verbeteren. In feite is de strijd in Irak – in ieder geval voor een deel – een proxy-oorlog.

Kolen uit het vuur
Tot nu toe voelen deze landen ook geen enkele druk om zich constructief op te stellen jegens Irak. Als de boel echt uit de hand dreigt te lopen komen de Amerikanen toch wel opdraven. Precies daarom moet Obama ditmaal zijn poot stijf houden en Irak voorlopig op zijn beloop laten. Voorstanders van westers ingrijpen zullen het argument opwerpen dat we landen die debet zijn aan de problematiek niet kunnen vertrouwen bij het oplossen ervan. Het gaat hier echter om pure Realpolitik. Een verder oprukkende IS is niet in het voordeel voor ons in het Westen, maar een directe existentiële bedreiging vormt het – ondanks alle hysterische reacties rondom de groepering – ook (nog) niet. Dat ligt anders voor de landen in de regio. IS heeft al dreigingen geuit tegen Turkije en het koningshuis van Saoed – een klassiek doel voor islamitische terreurbewegingen – is als de dood dat het de volgende op het lijstje van IS is. Ook Iran voelt er weinig voor de groepering Irak te laten overnemen en als uitvalsbasis te gebruiken voor aanslagen op sjiitische doelen in Iran. Zeker niet nadat de strategische situatie na de Amerikaanse inval van 2003 juist zoveel is verbeterd voor Teheran. Vandaar ook dat Iran al adviseurs en troepen naar Irak heeft gestuurd om te helpen bij de strijd. Voorlopig is dat alleen op beperkte schaal om sjiitische regio’s te beschermen, maar als de situatie erom vraagt zullen zij hun inzet, net als in Syrië, ongetwijfeld opvoeren.

Afwachten en niets doen – op humanitaire assistentie na als de situatie erom vraagt – vergt stalen zenuwen van Obama en is politiek gezien erg riskant. Republikeinen zullen hem zonder meer het vuur aan de schenen leggen en deze strategie als zwakte proberen uit te buiten. Het is echter de enige manier om de landen in de regio in te laten zien dat het buitenlands beleid dat zij voeren uiteindelijk als een boemerang bij hen terug zal komen. De Amerikanen hebben al te lang een Midden-Oosten beleid gevoerd dat henzelf onder de streep bitter weinig heeft opgeleverd, terwijl andere, vaak vijandgezinde staten profiteerden. Obama hoeft eigenlijk maar één vraag te onthouden die hij zijn politieke rivalen af en toe voor kan houden: waarom zou Amerika de kolen wederom uit het vuur moeten halen? [Stephan de Vries]