“Klopt het dat de Verenigde Staten proberen Pakistan in verschillende gebieden op te delen?” Dit vroeg een hoogopgeleide Pakistaanse twintiger mij onlangs. Ze had een televisieprogramma over het plan gezien, compleet met uitgelekte kaart  van de Pakistaanse rompstaat die zou overblijven nadat delen van het land onafhankelijkheid hadden gekregen of weggegeven waren aan buurland Afghanistan.

Ook over Malala Yousufzai, het tienermeisje dat voor vrouwenonderwijs ijvert en vorig jaar maar net een moordpoging van de Taliban overleefde, doen allerlei spookverhalen de ronde. Ze zou bijvoorbeeld voor de Amerikaanse geheime dienst CIA werken, en de aanslag zou door geheimagenten in scene zijn gezet om Pakistan zwart te maken.

Het geloof in zulke samenzweringstheorieën is wijdverbreid in Pakistan. Volgens een opiniepeiling uit 2009 dacht meer dan zestig procent van de Pakistanen dat de CIA of de Indiase geheime dienst RAW achter het terrorisme in Pakistan zaten. De terroristen zelf werden door maar 26 procent als verantwoordelijk gezien.

Samenzweringstheorieën, die natuurlijk in ieder land voorkomen, worden in stand gehouden door obscure blogs en forums (en nee, daarmee doel ik niet op dit blog) waar mensen vrijuit kunnen speculeren over wereldheerschappij door de Bilderberg-conferentie of de Illuminati, en prulromans die je liever niet uit je tas laat vallen als je op een terrasje zit met je eerste afspraakje van een datingsite voor hoogopgeleide Nederlanders.

Maar in Pakistan worden dit soort theorieën gevoed door een leger pseudoanalisten. Zij zijn actief op Pakistans vele commerciële kranten en televisiezenders. Het verhaal over de opdeling van Pakistan is bijvoorbeeld gebaseerd op een artikel van de Amerikaanse oud-militair Ralph Peters in een legertijdschrift. Hierin doet hij een gedachte-experiment waarin landsgrenzen in het Midden-Oosten en delen van Azië meer in overeenstemming zijn met waar verschillende geloven en volken leven. De Koerden zouden dan bijvoorbeeld een eigen staat hebben, net als de Baluchis die in Iran en Pakistan wonen, en de Pashtun in het westen van Pakistan die bij Afghanistan worden gevoegd.

Met de bijbehorende kaart is Zaid Hamid, die een ‘denktank’ runt en een televisieprogramma over veiligheidsvraagstukken heeft, aan de haal gegaan. Volgens hem is het doel van een samenzwering, geleid door Amerika, Israël en India, om de Islamitische wereld te verzwakken. In dit complot organiseren de geheime diensten van de Verenigde Staten en de ‘Hindoe-Zionisten’ het terrorisme in Pakistan om uiteindelijk een militaire interventie te rechtvaardigen. Dan wordt Pakistan opgedeeld in stukken, waarbij de nucleaire wapens – Pakistan is het enige moslimland in de wereld met een kernwapenarsenaal – worden afgepakt.

Andere prominente complotdenkers zijn oud-legerleider Mirza Beg en Hamid Gul, voormalig chef van de Pakistaanse geheime dienst ISI. Beg verkondigt bijvoorbeeld dat er in West-Afghanistan een grote basis is waar de geheime diensten van de Verenigde Staten, India, Israel, Groot-Brittannië en Duitsland samenwerken om de hele regio te saboteren en te destabiliseren. Van hieruit leidt dit bonte gezelschap ook de Pakistaanse Taliban.

Maar dit soort gedachten zijn ook aanwezig onder de mainstream politici van Pakistan. Voormalig presidentskandidaat en politicus Imran Khan, razend populair onder jongeren en de hoogopgeleide stedelijke middenklasse, wijt de instabiliteit van Pakistan aan de Amerikaanse aanwezigheid in buurland Afghanistan. Een prominent lid van zijn partij PTI, Shireen Mazari, die de buitenlandse politiek afdeling van het wetenschappelijk instituut van zijn beweging leidde, beweert dat de Verenigde Staten achter de gewapende groepen in Pakistan zitten. Ook hier is het doel om de kernwapens van Pakistan af te pakken en het land onder Indiase heerschappij te brengen. Zo kan India een krachtiger tegengewicht tegen China vormen.

Hoe grappig de theorieën soms ook mogen klinken, ze hebben wel degelijk serieuze gevolgen. Het grote probleem met de populariteit van complotdenkers is dat ze Pakistanen aansporen richting gewapend extremisme. Ook wordt het voor Pakistan lastiger een uitweg te vinden uit de problemen waar het mee kampt, zoals intern geweld door de Taliban en andere radicale groepen en slechte banden met buurlanden India en Afghanistan.

Want nu worden de eigen oorzaken daarvoor niet voldoende onderkend. Belangrijk is vooral het buitenlands beleid gebaseerd op steun aan ‘goede djihadisten’ die zich richten tegen India, de Afghaanse regering en de buitenlandse troepenmacht ISAF. Die djihadisten steunen op hun beurt weer groepen als de Pakistaanse Taliban die in Pakistan zelf tegen de regering vechten. Zolang dit probleem niet breed onderkend wordt is het lastig een effectieve veiligheidsstrategie op te stellen die op democratische wijze geïmplementeerd en gecontroleerd kan worden en Pakistan structurele stabiliteit kan brengen. In de echte wereld zal Pakistan dat uiteindelijk toch echt zelf moeten bewerkstelligen, want het ‘zionistische wereldcomplot’ zal er vast geen hulp bij bieden.

[Marno de Boer is ‘onze’ man in Pakistan. Studeerde Militaire Geschiedenis aan King’s College London en Internationaal Recht aan de Universiteit Utrecht. Na de gehele collectie gewelddadige Youtube filmpjes meerdere malen te hebben gezien besloot hij zelf maar eens een ‘verdachte reisbeweging’ te maken. Zijn voorkeur gaat uit naar defensieonderwerpen, irreguliere oorlogvoering, en gebieden waar geen enkele jaarclub of frequent flyer card je binnen krijgen. Is scepticus en tevens realist, maar heeft oog voor de kracht van idealen. Niet van de ‘hearts & minds’ school, maar in ruil voor goede koffie valt over veel te praten. Vanuit Islamabad zal hij de komende maanden vaker verslag doen voor Stukje Duiding.]

Disclaimert: Marno schreef deze bijdrage op persoonlijke titel en de inhoud ervan komt niet noodzakelijkerwijs overeen met de visie van Stukje Duiding. Dat u het even weet.