Ontwikkelingen in Syrië, Irak en Libanon zijn zo nauw met elkaar verweven dat we deze landen inmiddels kunnen vergelijken met de AfPak-regio.

Pro-Iraanse krachten hebben zich diep geworteld in Damascus en de macht gegrepen in het aangrenzende Bagdad en Beiroet. De structurele uitsluiting van soennieten in Irak en Libanon splijt de samenlevingen aldaar, zoals blijkt uit de opkomst van Jihadistische groeperingen. Dat is de explosieve context van het Syrische conflict.

Eén groot oorlogsgebied
Drie jaar na het begin van de Arabische opstanden is de “Syrische revolutie” dood en het label “de oorlog in Syrië” ook maar ten dele bruikbaar. Door de verwevenheid van het conflict met bestaande politieke en sektarische structuren in Irak en Libanon beperkt de oorlog zich niet langer strikt tot Syrië: de regio ontpopt zich langzamerhand tot één groot oorlogsgebied dat we de SIL-regio kunnen noemen.

Sommigen stellen dat een spill-over van het Syrische conflict naar de omliggende landen hiervan de enige oorzaak is, maar dat is te simplistisch. Immers, de consequenties van de oorlog zijn totaal anders voor Syrië’s andere buren Turkije, Jordanië en Israël. Die landen voelen ook wel degelijk de lasten van het conflict (vooral Jordanië, dat vele duizenden vluchtelingen moet zien te herbergen), maar de toekomst van deze landen is veel minder afhankelijk van de ontwikkelingen in Aleppo en Damascus.

De politieke krachten en de sociale structuur van de samenleving in Irak en Libanon volgen daarentegen nagenoeg dezelfde patronen als in Syrië. De SIL-regio bevindt zich daarom in een gedeelde (hachelijke) situatie: fragiele staatsinstituties, een toenemende uitsluiting van soennieten en – als een gevolg daarvan –  de opkomst van aan al Kaida gelieerde groeperingen, die zich weinig aantrekken van landsgrenzen. De binnenlandse politiek van Syrië, Irak en Libanon is daardoor niet langer een geïsoleerde aangelegenheid.

Geweld als alternatief
De Iraanse invloedssfeer strekt zich inmiddels uit van Afghanistan tot aan de Middellandse Zee. Deze hegemonische positie wordt steeds sterker bedreigd door Jihadistische groeperingen, zoals Jabhat al Nusra (JN), de Islamitische Staat in Irak en Groot Syrië (ISIS), Abdullah Azam Brigades (AAB) en Jabhat al Nusra in Libanon (JNL).

De meerderheid van de soennieten ondersteunt nog altijd gematigde politieke partijen, zoals Saad Hariri’s Toekomstbeweging en de Irakese Islamitische Partij, die – hoewel met weinig succes – nog altijd binnen de kaders van het democratische systeem opereren. Hoe langer die partijen echter niet mogen meedelen in de macht, des te aantrekkelijker het Jihadistische alternatief voor soennieten wordt. Het aloude adagium geldt hier: als men participatie niet op vreedzame wijze kan afdwingen, dan wordt geweld voor sommigen een legitiem alternatief. Het is dan ook geen verassing dat de soennitische oppositie in Irak en Libanon steeds verder militariseert.

De gewelddadige reactie op de machtsovername van pro-Iraanse krachten is tweevoudig: sjiitische wijken en staatsinstituties zijn een legitiem doelwit geworden voor Jihadistische groeperingen. Als aanvulling op de opwelling van anti-sjiitisch terrorisme is de regio tevens getuige van een toename in aanslagen op de Irakese en Libanese strijdkrachten, die gezien worden als instrumenten van Iran.

Libanon: verzet tegen Hezbollah
In Libanon kan de radicalisering van soennieten (ruim een kwart van de totale bevolking) herleid worden naar de geleidelijke overname van de Libanese staat door Hezbollah. Door de permanente dreiging van geweld en door het stelselmatig vermoorden van soennitische sleutelfiguren heeft Hezbollah zichzelf weten te positioneren als machtigste politieke partij.

Ondertussen heeft oppositieleider en voormalig premier Saad Hariri al twee jaar lang geen voet op Libanese bodem gezet, omdat hij bang is hetzelfde lot te treffen als zijn in 2005 vermoorde vader, Rafik Hariri. Met Hariri verstoken van zijn achterban hebben lokale hardliners, zoals sjeik Assir in Sidon en Sjeik Houssam al-Sabbagh in Tripoli, de kans gegrepen om zichzelf te presenteren als alternatieve verzetsstrijders tegen groeiende invloed van Hezbollah.

Hassan Nasrallah, de leider van Hezbollah, heeft Hariri in feite buiten de politiek geplaatst en komt er nu achter dat hij in plaats daarvan met al Kaida krijgt te maken. Dat is duidelijk gebleken uit de reeks van aanslagen in Hezbollah-bolwerken zoals Zuid-Beiroet en Hermel. Net als hun ‘broeders’ in Bagdad al jaren ondervinden, zijn Libansese sjiieten nu ook één van de primaire slachtoffers van Jihadistisch terrorisme geworden.

Irak: de sektarische kaart
De politieke (wan)orde in Irak vertoont zekere gelijkenissen met de Libanese situatie. Binnen het Irakese politieke systeem hebben de sjiieten in feite de absolute macht. De soennitische bevolking is daardoor steeds verder in de verdrukking geraakt, iets dat nog eens versterkt wordt door de sektarische insteek van Premier Nouri al-Maliki. Zo schilderde hij de strijd met ISIS recentelijk af als “een harde confrontatie tussen de volgelingen van Hoessein en de volgelingen van Yazid”. Daarmee refereerde hij aan de slag van Karbala in het jaar 680: één van de belangrijkste gebeurtenissen in de sjiitische traditie. Ondertussen verschenen op social media allerlei foto’s van Irakese soldaten met sjiitische vlaggen en symbolen.

Net als in Libanon worden de Irakese soennieten gedwongen te kiezen tussen mainstream politieke partijen met weinig invloed en radicale groeperingen die gewelddadig verzet bieden tegen het door sjiieten gedomineerde staatsapparaat. Voor groeperingen zoals ISIS levert dat een vruchtbare bodem om nieuwe aanwas te mobiliseren. Al-Maliki en zijn sektarische beleid versterkt hun boodschap dat sjiieten het land hebben overgenomen.

Jihadistische netwerken
Het jaar 2014 was nog geen week oud en ISIS had al hevige gevechten geleverd met rebellen in Syrië, een dodelijke autobom tot ontploffing gebracht in Beiroet en Irakese regeringstroepen aangevallen in Ramadi en Falluja. ISIS is daarmee actiever en controleert een groter gebied dan al Kaida’s centrale gezag in ruim twee decennia voor elkaar heeft gekregen. De grensoverschrijdende activiteiten van ISIS en de opkomst van een Jabhat al Nusra-factie in Libanon duiden op het ontstaan en de groei van Jihadistische netwerken in de SIL-regio.

De overname van de Syrische, Irakese en Libanese staat door pro-Iraanse facties geven een complex en somber beeld voor de toekomst van de regio. Als de soennieten stelselmatig buiten de besluitvorming worden gehouden, zullen steeds meer (jonge) mannen ervoor kiezen onder de vlag van al Kaida te gaan strijden. Dat is de gedeelde penarie waarmee Syrië, Irak en Libanon geconfronteerd worden.

[Anno Bunnik is promovendus aan en coördinator van het Centre for Applied Research in Security Innovation, Liverpool Hope University. Daarnaast is hij (sporadisch) als Midden-Oosten deskundige betrokken bij Pax Ludens. Anno is te volgen via zijn blog Eurabist, waar dit artikel eerder verscheen in het Engels. Fanatiek Twitteraar (@Eurabist) maar vooral ❤ kteer alles wat met بيروت en لبنان‎ te maken heeft.]

Disclaimert: Anno schreef deze bijdrage op persoonlijke titel en de inhoud ervan komt niet noodzakelijkerwijs overeen met de visie van Stukje Duiding. Dat u het even weet.