Poetin gaf gisteravond aan per decreet de Krim te erkennen als soevereine staat (oftewel: een staat die in ieder geval niet van Oekraïne is) en maakte hiermee de weg vrij voor eventuele toetreding van de Krim tot de Russische Federatie. De Verenigde Staten en de Europese Unie vinden dit niet oké en hebben meer sancties aangekondigd. Reden genoeg om even te kijken naar dat hele concept van sancties: werken ze eigenlijk wel?

Rally ‘round the flag
Economische sancties worden niet zelden in de internationale betrekkingen gebruikt om een gewenst effect teweeg brengen door onrust te stoken op het nationale toneel van een bepaalde (onwelwillende) staat. Het idee is dat zodra de burgers de gevolgen van een economische sanctie ondergaan, zij hun eigen leiders hiervan de schuld zullen geven waardoor deze (uit angst de binnenlandse steun te verliezen waarvan ze voor hun macht afhankelijk zijn) zullen bijdraaien. Het risico is daarentegen dat politieke leiders de gevolgen aangrijpen om te laten zien dat de economische misère niet hun schuld is, maar vooral van de Boze Gemene (vaak: Westerse) Landen. Er bestaat dus een risico op een pervers effect: leiders vinden in sancties een aanleiding om lokaal politiek falen te verhullen, door te ageren tegen de buitenlandse staten die het op hun hebben voorzien. Dat kan de steun voor het regime (wat men juist tracht te ondermijnen) zelfs verstevigen, doordat een rally ‘round the flag effect ontstaat. Waarom verantwoordelijkheid nemen voor je eigen gepruts als de VS (of de EU en daarmee ‘het Westen’) je een perfect excuus aanreiken om uit te buiten en je machtspositie te versterken?

De vraag is dus of economische sancties werken. Rechtvaardigen de resultaten die wij tot nu toe hebben gezien zo’n groot vertrouwen in dit politieke middel?

Succes van sancties
Allereerst is het belangrijk om helder te stellen wat landen precies met de sancties willen bereiken. Zonder een kristalhelder doel voor ogen is het moeilijk vast te stellen of het ingezette middel uiteindelijk succesvol is gebleken. In het geval van Rusland is het de vraag of het doel (de Krim niet erkennen als Russische deelrepubliek) een realistische is. Huffbauer & Elliot vergeleken 115 sancties opgelegd door de VS en stelden vast dat deze in 34% van de gevallen succesvol waren, waarbij succesvol gedefinieerd is als een ‘modest contribution to a goal that was partly realized‘(p.92). Hoe ruimer gedefinieerd, hoe eerder sancties succesvol kunnen worden genoemd – wat ook een fel debat opleverde in de academische wereld.

De kritiek zit hem dus vooral in het ambitieniveau. Zeker, gunboat diplomacy als eerste optie zal alles behalve een de-escalerend effect hebben. Maar er zijn ook weinig redenen om aan te nemen dat sancties wel ‘de’ meest effectieve oplossing bieden. Laat staan dat ze per definitie de-escalerend werken. Een goed voorbeeld zijn de sancties tegen Iran. Behalve dat die sancties er niet voor hebben gezorgd dat het atoomprogramma is stopgezet – en over de vraag of sancties het regime naar de onderhandelingstafel hebben gekregen valt te discussiëren – bleef het gehoopte effect (een bevolking die de politieke leiding verantwoordelijk stelt of zelfs in opstand komt) uit. Het opeenstapelen van sanctie op sanctie (waarbij nieuwe einddoelen voorgaande einddoelen weer ondermijnden) zorgde ervoor dat het ambitieniveau erg onduidelijk bleef.

Uit een Gallup poll (met alle kanttekeningen die bij zulke polls geplaatst kunnen worden) bleek dat 13% van die Iraniërs de eigen regering verantwoordelijk achtte voor de economische misère en maar liefst 46% de Amerikaanse regering. Met name in het geval van wat minder democratische regimes, is het nog maar de vraag of de politieke leiding überhaupt veel te duchten heeft van de lokale bevolking – aangezien politiek leiders in autocratieën meer afhankelijk zijn van een (goed doorvoede) politieke elite in plaats van een omvangrijk electoraat. Laat het nu net die elite zijn die zich vaak heel goed weet te isoleren van de effecten van sancties. 

Kortom: het lijkt er vooralsnog op dat de VS en de EU met het instellen van sancties eerder de eigen bevolking willen overtuigen van hun eigen slagkracht, dan dat zij Poetin ergens toe willen bewegen middels een heldere strategie.

[Dieuwertje Kuijpers]