Onlangs verscheen het boek van FTM-collega Krijn Schramade met de veelzeggende titel “De Kaalslag bij Defensie: een amper inzetbare krijgsmacht door visieloze politiek en bezuinigingen”. Want, zo stelt Krijn (wij mogen Krijn zeggen), ondanks de toenemende veiligheidssituatie in het Midden-Oosten en aan de Europese buitengrenzen “dobbert defensie al jaren in een zee van visieloze politiek, ondoordachte bezuinigingen en hoge ambities”. Kortom: een armzalige krijgsmacht in roerige tijden. Hoe heeft het in hemelsnaam zo ver kunnen komen, luidt de onderzoeksvraag.

Het boek begint met een brede schetst van de ontwikkelingen op het geopolitieke toneel sinds de Koude Oorlog. Hier komt duidelijk naar voren dat met name de Europese landen na de Val van de Muur op een soort van geopolitieke vakantie zijn gegaan. Het Russische gevaar was geweken, en NAVO was druk bezig zijn bestaansrecht te herdefiniëren. Terwijl de Europese landen steeds dieper sneden in defensiebudgetten, beleefde het Russische leger onder Poetin en na de houtje-touwtje-oorlog in Georgië (2008) een moderniseringslag. Dit wierp zijn vruchten af. Zoals Michael Kennan, CNA analist, onlangs opmerkte in een interview met Vice.com: “If you would have told back then [in 2008] that in 2016 [the Russians] would deploy to Syria, much further away, with a much more modernized air force, and they would conduct an air campaign for months without a single loss to ground fire, and they would be using drones and satellite imagery … it would sound like science fiction”.

Kannibaliseren krijgsmacht
Ondertussen staat de Nederlandse krijgsmacht er niet al te best voor. Sterker nog, er wordt continu geschoven met potjes en materieel om maar zoveel mogelijk te kunnen voldoen aan de politieke vraag van inzet. “Een F-16 die eigenlijk is bedoeld voor het trainen van piloten, wordt gebruikt voor onderdelen om de F-16 missie in Irak in de lucht te houden” – zo is te lezen. Na de eerste 35 pagina’s is het beeld wel duidelijk: de Nederlandse politiek wilt voor een dubbeltje op de eerste geopolitieke rang zitten, maar is niet bereid de bijkomende kosten hiervoor te dekken. Gevolg: kannibalisering van de krijgsmacht. Een proces wat jaren aan de gang is, maar pas door CDS Middendorp (op overigens zeer diplomatieke wijze) eind juli 2015 in de Defensiekrant op de agenda wordt gezet. Strekking van zijn verhaal: hij moet steeds vaker “nee” verkopen. Daar draait het ook om binnen Defensie, wiens nut valt of staat bij de mogelijkheid om daadwerkelijk inzetbaar te zijn indien nodig. Zodra dit niet meer kan functioneert het ministerie verantwoordelijk voor de veiligheid van de staat niet langer, waarmee je de facto dus niet langer bereid bent je grondwettelijke taak uit te voeren.

Verantwoordelijkheid militaire en ambtelijke top
Tegelijkertijd zit hier wel een probleem. Waarom wordt er pas aan de bel getrokken in 2015? Waarom hebben commandanten zolang de kaken stijf op elkaar gehouden, of mopperen ze hooguit nog wat over de staat van Defensie op het moment dat zij vertrekken? Het is te simplistisch om hier de schuld volledig neer te leggen bij de politiek. Ook de commandanten der Strijdkrachten hebben hier een verantwoordelijkheid ten opzichte van hun manschappen. Zeker, het verschil tussen brandweer en politiediensten enerzijds en het leger anderzijds is dat deze laatste groep niet primair de eigen veiligheid voorop plaatst. Maar dit mag tegelijkertijd geen excuus zijn om het onmogelijke te vragen van manschappen en hen met tekort aantal trainingsuren en houtje-touwtje-McGuyver-materieel op pad te sturen. Helaas wordt dit punt niet verder uitgediept in het boek en lijkt er hierdoor enigszins voorbij te worden gegaan aan de verantwoordelijkheid van zowel militaire als ambtelijke leiding binnen het Defensie-apparaat.

Dat is tegelijkertijd ook het enige manco aan het boek. Krijn geeft een bewonderingswaardig (en vooral politiek gezien zeer pijnlijk) overzicht van het pappen-en-nathouden vanuit Den Haag. De quote van premier Mark Rutte (“visie is als een olifant die het zicht belemmert”) op pagina 55 is veelzeggend. Voormalig minister Hillen wordt terecht neergezet als de “koning der bezuinigingen” en huidig minister Jeanine Hennis wordt verweten teveel de kaasschaaf-methode toe te passen. Overal een beetje bezuinigen, want stel je voor dat je harde politieke keuzes maakt.

Spreadsheat-terreur en managementgoeroe’s
Ondertussen wordt Defensie gegijzeld door “spreadsheet management”: bepalend is wat Defensie kan leveren voor bedrag X, in plaats van wat Defensie nodig heeft om doel Y te bereiken. In een poging zoveel mogelijk geld te besparen, worden er bureaucratische mechanismes in gang gezet (uurtje factuurtje, tenslotte) die ervoor moeten zorgen dat de spreadsheets wel op orde zijn. Resultaat: extra kostenpost, minder efficiency. Juist in een visieloze organisatie ruiken “leger managementconsultants (…) met stapels boeken van managementgoeroe’s” hun kans schoon. Daar waar de politiek haar primaire taak nalaat, en daar waar BV Nederland het woord “grand strategy” niet in haar woordenboek heeft staan is het makkelijk scoren (wederom: uurtje factuurtje) voor peperdure consultants. Krijn concludeert dan ook dat “sommige modellen en goeroes elkaar bovendien nog eens tegenspreken”. Wederom: extra kostenpost, minder efficiency. Hieruit blijkt maar weer eens dat zodra een ministerie (zoals Defensie) “budget driven en niet policy driven” wordt, er perverse effecten optreden.

De simplistische benadering van het CPB ten aanzien van het Defensie budget verergert de boel. Zo wordt Defensie (maar overigens ook politie- en brandweerapparaat) binnen de CPB modellen gezien als kostenpost. Hoe dat zo? Volgens de CPB modellen levert elke euro in de vrije markt meer banen op dan een euro die wordt uitgegeven door de regering. Dit betekent dus dat elke euro die niet naar Defensie gaat, maar rond gaat in de vrije marktsector meer banen genereert. Oftewel: op de vrije markt is je gulden een daalder waard. Aangezien elke politieke partij graag als “banenkampioen” uit de bus wilt komen tijdens de verkiezingen, is het electoraal gezien handig om in het verkiezingsprogramma te pleiten voor minder geld naar Defensie. Dit model is, zoals Krijn terecht stelt, een politieke “license to kill” geworden voor de Nederlandse krijgsmacht.

Wat nu? Krijn stelt: visie biedt houvast. Een beleidsnota een visie noemen, maakt het nog geen visie. Nederland zal serieus moeten gaan nadenken over een grand strategy, want zonder deze is Defensie een stuurloos schip in een geopolitieke woeste zee.

“Kaalslag bij Defensie” door Krijn Schramade is te bestellen in paperback voor E17,99 en als E-book voor E8,99 bij bol.com #koopdatboek

[Dieuwertje Kuijpers]